ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΡΑΣΜΑΝΗΣ,
Καθηγητής Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου,
τ. Διευθυντής Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών.

Ο τίτλος τού Συνεδρίου είναι «Ελλάδα Διεθνές Πνευματικό Κέντρο». Σε αυτόν τον τίτλο υπάρχουν τρεις λέξεις-κλειδιά: Ελλάδα – Πνεύμα – Κέντρο. Οι τρεις αυτές λέξεις αμέσως σηματοδοτούν πάρα πολλά πράγματα. Θα μου πείτε γιατί άφησα μία, την τέταρτη λέξη; Γιατί η λέξη κέντρο περικλείει τη λέξη που άφησα. Κάθε κέντρο είναι στη μέση και υπάρχει μια περιφέρεια. Τα ερωτήματα που μπαίνουν είναι: ποια Ελλάδα; ποιος πολιτισμός; γιατί κέντρο;

Όλοι μιλάμε για τον ελληνικό πολιτισμό, έναν πολιτισμό θαυμάσιο, έναν πολιτισμό μοναδικό. Η λέξη πολιτισμός βγαίνει από την ελληνική πάλι λέξη πόλις. Τί είναι η πόλις; Γιατί πόλεις είχανε μονάχα οι Έλληνες και όχι οι βάρβαροι; Γιατί πόλις δεν είναι κατοικία, δεν είναι ένα άθροισμα κτιρίων ή οικιών; Τί είναι η πόλις; Αν μείνουμε στον Ηρόδοτο όπου κάνει τη διάκριση των Ελλήνων και Βαρβάρων και λέει ότι μόνον οι Έλληνες έχουν πόλεις, η Ελλάδα χαρακτηρίζεται από το ελεύθερο, επομένως η πόλις ως γνώρισμα τής Ελλάδος περικλείει το ελεύθερο.

Δεν είναι τυχαίο ότι τόσον στον Πλάτωνα, ο οποίος το μεγάλο του έργο το ονομάζει Πολιτεία, όσο και στον Αριστοτέλη, το ιδανικό πολίτευμα είναι «Πολιτεία». Το αναφέρει με την έννοια τού αρίστου πολιτεύματος. Όπου σε αυτό το άριστο πολίτευμα, πάντοτε, τα βασικά χαρακτηριστικά τού ελληνικού πολιτισμού, με πρώτο τό ἐλεύθερον, βρίσκονται μέσα.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια μεγάλη τάση στο εξωτερικό, στην Ευρώπη και στην Αμερική, γύρω από το τελευταίο πρόβλημα τού «Πολυπολιτισμού». Μια κυριαρχούσα σταδιακά αντίληψη είναι ότι πολύ δύσκολα μπορούμε να μιλάμε για ανώτερους ή κατώτερους πολιτισμούς.

Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν πολλές ομάδες, πολλοί πολιτισμοί, πολλές πολιτισμικές τάσεις. Ιδιαίτερα σε κοινωνίες όπως οι Η.Π.Α. όπου ξεκινάνε αυτές οι ιδέες. Αν τα πράγματα είναι έτσι, τότε αυτοί οι πολιτισμοί πρέπει να χαίρουν κάποιας ισοτιμίας. Και αν οι πολιτισμοί οι διάφοροι πρέπει να χαίρουν κάποιας ισοτιμίας αυτό προκύπτει από πού; ή τί συνεπάγεται; Αν οι πολιτισμοί είναι ισότιμοι στις διάφορες ομάδες, τότε γιατί είναι ισότιμοι;

Είτε γιατί μπορούμε να τούς συγκρίνουμε και να τούς κρίνουμε ως ισότιμους ή γιατί οι πολιτισμοί είναι ασύμβατοι και εφόσον είναι ασύμβατοι δεν τυχαίνουν σύγκρισης. Και εφόσον δεν τυχαίνουν σύγκρισης, τότε δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε τον πολιτισμό.

Αντίστοιχες ιδέες έχουμε στην επιστημονική θεωρία τού ThomasKuhn, τού μεγάλου φιλοσόφου τής επιστήμης, ο οποίος και χθες, προχθές, τιμήθηκε ως επίτιμος διδάκτωρ στο Πανεπιστήμια των Αθηνών.

Μια τέτοια τάση, όσο και αν φαίνεται πολύ ωραία και πολύ δημοκρατική, προοδευτική, εμπερικλείει κινδύνους. Τί εκπαίδευση θα δώσουμε στα παιδιά, αν υιοθετήσουμε ένα τέτοιο μοντέλο σε αυτή τη μορφή;

Η απάντηση που δίνουνε οι υποστηρικτές αυτού τού μοντέλου είναι ότι δεν είναι ανάγκη να διδάσκουμε Όμηρο, Θουκυδίδη, Πλάτωνα, Βιργίλιο, Καίσαρα στα παιδιά, αλλά θα πρέπει να βάλουμε και ένα μύθο από την Αφρική και κάτι από πολιτισμούς τής Ασίας, και κάτι από τούς Ινδιάνους τής Αμερικής και έτσι να φτιάξουμε ένα εκλεκτικιστικό, μια εκλεκτικιστική συλλογή κειμένων τα οποία θα διδάσκουμε στα παιδιά.

Όπως καταλαβαίνετε, κάτι τέτοιο δεν είναι πλέον παιδεία. Κάτι τέτοιο οδηγεί μάλλον σε μια ρήξη τής κοινωνικής συνοχής παρά σε μια κοινωνική συνοχή στις κοινωνίες.Εκείνο που ξεχνάνε οι υποστηρικτές τέτοιων τάσεων είναι ότι κάθε πολιτισμικό μοντέλο λειτουργεί μέσα σε ένα ευρύτερο πολιτισμικό πλαίσιο.

Μιλάμε για Ελληνιστικό, Ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Αυτοί οι πολιτισμοί, οι τεράστιοι πολιτισμοί, ήταν ένα χωνευτήρι πολλών πολιτισμών. Υπήρξε ένα μεγάλο, ευρύ πλαίσιο στο οποίο ζούσαν και καλλιεργούντο πάρα πολλοί επί μέρους πολιτισμοί. Κι εδώ ακριβώς, για να μη μακρηγορώ, είναι το μεγαλείο τού ελληνικού πολιτισμού.

Ο ελληνικός πολιτισμός είναι μοναδικός, είναι οικουμενικός, γιατί είναι το μόνο ευρύτερο πλαίσιο, πολιτισμικό πλαίσιο, που έχει να δείξει η Ιστορία, μέσα στο οποίο μπορούν να καρποφορήσουν όλοι οι άλλοι πολιτισμοί. Και πίσω από αυτό βρίσκεται πάντα αυτή η αρχή, αυτό που είπαμε ἡ πόλις, τό ἐλεύθερον.